اختلالات شخصیتی یکی از موضوعات مهم در حوزه روانشناسی و روان پزشکی است که می تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی افراد داشته باشد. این اختلالات به صورت الگوهای پایدار و ناسازگار در تفکر، احساس و رفتار ظاهر می شوند و معمولاً از دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می شوند. در این مقاله، به بررسی انواع اختلالات شخصیتی، علائم آن ها و روش های درمانی می پردازیم. اگر می خواهید اطلاعات کاملی در این زمینه داشته باشید، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
اختلالات شخصیتی چیست؟
اختلالات شخصیتی به الگوهای ناسازگارانه و پایدار در افکار، احساسات و رفتارهای فردی گفته می شود که باعث مشکلاتی در عملکرد روزمره، روابط اجتماعی و شغلی می شوند. این اختلالات معمولاً به سه خوشه اصلی تقسیم می شوند که در ادامه به آن ها می پردازیم.
انواع اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی به دسته بندی های مختلفی تقسیم می شوند که هر کدام ویژگی ها و علائم خاص خود را دارند. بر اساس تقسیم بندی رایج، اختلالات شخصیتی در سه گروه اصلی قرار می گیرند:
خوشه A (اختلالات عجیب یا غیرعادی)
این دسته شامل اختلالاتی است که افراد دارای آن ها به نظر عجیب یا غیرعادی می آیند. سه اختلال اصلی در این دسته عبارتند از:
اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder):
اختلال شخصیت پارانوئید یکی از انواع اختلالات شخصیتی گروه A است که با الگوی بی اعتمادی و سوءظن شدید نسبت به دیگران شناخته می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً تصور می کنند دیگران قصد دارند به آن ها آسیب بزنند، فریبشان دهند یا از آن ها سوءاستفاده کنند، حتی زمانی که شواهد کافی برای این باور وجود ندارد.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت پارانوئید
- بی اعتمادی مداوم: این افراد تمایل دارند انگیزه ها و رفتارهای دیگران را خصمانه یا تهدیدآمیز تعبیر کنند.
- حساسیت بیش از حد به انتقاد: آن ها ممکن است به راحتی احساس کنند مورد حمله قرار گرفته اند یا تحقیر شده اند.
- کینه توزی: معمولاً در بخشیدن دیگران به دلیل اشتباهات یا خطاهای گذشته مشکل دارند.
- سوءظن نسبت به وفاداری دیگران: این افراد ممکن است به دوستان، همکاران، یا حتی اعضای خانواده شان شک داشته باشند.
- تعبیر نادرست اتفاقات: آن ها ممکن است رویدادهای خنثی یا معمولی را تهدیدآمیز تلقی کنند.
- خودمختاری افراطی: این افراد تمایل دارند که به شدت مستقل باشند و از دیگران کمک یا حمایت نخواهند.
مثال: فردی که دائماً احساس می کند همکارانش علیه او توطئه می کنند.
تشخیص و درمان اختلال شخصیت پارانوئید باید توسط بهترین روانشناس مشهد انجام شود. اگر علائم مشابهی دارید یا در این زمینه نگران هستید، مشورت با یک متخصص ضروری است.
اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder):
اختلال شخصیت اسکیزوئید یکی از اختلالات گروه A است که با الگوی مداوم کناره گیری از روابط اجتماعی و دامنه محدود ابراز احساسات در تعاملات میان فردی مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً افرادی منزوی و کم حرف هستند و علاقه ی چندانی به برقراری روابط اجتماعی یا عاطفی ندارند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت اسکیزوئید
- عدم تمایل به روابط اجتماعی: این افراد اغلب علاقه ای به برقراری روابط نزدیک، حتی با اعضای خانواده، نشان نمی دهند.
- ترجیح فعالیت های انفرادی: معمولاً فعالیت هایی را انتخاب می کنند که نیاز به تعامل با دیگران نداشته باشد.
- عدم علاقه به روابط جنسی یا عاشقانه: در بیشتر موارد، علاقه یا تمایلی به روابط عاشقانه یا جنسی ندارند.
- بی تفاوتی نسبت به تمجید یا انتقاد: افراد مبتلا به این اختلال معمولاً به بازخوردهای مثبت یا منفی دیگران واکنش عاطفی نشان نمی دهند.
- ظاهر سرد و بی احساس: ابراز احساسات در این افراد بسیار محدود است و اغلب به نظر می رسد که هیچ احساسی ندارند.
- عدم وابستگی به دیگران: این افراد خودمختار و مستقل هستند و تمایلی به جلب حمایت یا همراهی دیگران ندارند.
مثال: فردی که ترجیح می دهد به تنهایی کار کند و از معاشرت اجتناب می کند.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder):
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یکی از اختلالات شخصیتی گروه A است که با الگوی مداوم تفکرات، باورها و رفتارهای عجیب و غیرعادی همراه با مشکلات جدی در روابط اجتماعی مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب ایده ها و تجربیات غیرمعمول دارند و ممکن است به دلیل رفتار یا ظاهرشان به عنوان "عجیب وغریب" شناخته شوند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- تفکر جادویی و باورهای عجیب: این افراد ممکن است به قدرت های ماوراءالطبیعه، ادراک ششم، یا پیش بینی آینده باور داشته باشند.
- تجارب حسی غیرمعمول: ممکن است ادراکات غیرواقعی، مانند شنیدن صداهایی که وجود ندارند، داشته باشند.
- رفتار و ظاهر عجیب: ممکن است لباس های غیرمعمول بپوشند یا رفتارهایی داشته باشند که از دید دیگران غیرعادی به نظر برسد.
- مشکلات در روابط اجتماعی: آن ها اغلب احساس ناراحتی یا اضطراب در موقعیت های اجتماعی دارند و به سختی می توانند روابط نزدیک برقرار کنند.
- بی اعتمادی و سوءظن: تمایل دارند که به دیگران بدبین باشند و نیات آن ها را تهدیدآمیز تفسیر کنند.
- تفکر پراکنده یا گفتار مبهم: صحبت هایشان ممکن است غیرمنطقی، گنگ یا غیرقابل درک باشد.
- فقدان دوستان نزدیک: به جز اعضای خانواده درجه یک، معمولاً ارتباطات عمیقی ندارند.
مثال: فردی که معتقد است توانایی پیش بینی آینده را دارد.
خوشه B (اختلالات نمایشی، عاطفی یا دمدمی)
افراد دارای این اختلالات معمولاً رفتارهای نمایشی، تکانشی یا عاطفی از خود نشان می دهند. اختلالات این خوشه عبارتند از:
اختلال شخصیت ضداجتماعی (Antisocial Personality Disorder)
اختلال شخصیت ضداجتماعی یکی از اختلالات شخصیتی گروه B است که با الگوی مداوم نقض حقوق دیگران، بی توجهی به قوانین و هنجارهای اجتماعی، و رفتارهای بی مسئولیتانه مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب رفتارهایی خودخواهانه و بی رحمانه از خود نشان می دهند و به پیامدهای اعمال خود اهمیتی نمی دهند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت ضداجتماعی
- نادیده گرفتن قوانین و هنجارهای اجتماعی: این افراد به راحتی قوانین را زیر پا می گذارند و رفتارهای مجرمانه از خود نشان می دهند.
- فریبکاری و دروغ گویی: تمایل دارند برای رسیدن به اهداف خود دیگران را فریب دهند یا از آن ها سوءاستفاده کنند.
- تکانشگری: اعمال آن ها اغلب بدون فکر یا برنامه ریزی انجام می شود.
- پرخاشگری: این افراد ممکن است به طور مکرر وارد دعوا شوند یا رفتارهای خشونت آمیز داشته باشند.
- بی تفاوتی نسبت به امنیت خود و دیگران: ممکن است به اعمالی خطرناک بپردازند که جان خود یا دیگران را به خطر می اندازد.
- بی مسئولیتی: تعهدات مالی، کاری یا خانوادگی خود را نادیده می گیرند.
- فقدان احساس پشیمانی: پس از آسیب رساندن به دیگران یا انجام اعمال نادرست، به ندرت احساس گناه یا پشیمانی می کنند.
معیارهای تشخیصی
برای تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی، فرد باید حداقل 18 سال سن داشته باشد و شواهدی از مشکلات رفتاری پیش از سن 15 سالگی وجود داشته باشد (مانند اختلال سلوک در کودکی).
اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder)
اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین یکی از اختلالات شخصیتی گروه B است که با ناپایداری شدید در احساسات، روابط میان فردی، خودپنداره و رفتارهای تکانشی شناخته می شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب احساس بی ثباتی عاطفی و ترس شدید از رها شدن دارند و ممکن است در کنترل هیجانات خود دچار مشکل شوند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت مرزی
- ناپایداری در روابط میان فردی: روابط این افراد معمولاً شدید و پرتنش است و بین ایده آل سازی و بی ارزش سازی در نوسان است.
- ترس شدید از طرد شدن یا ترک شدن دارند.
- احساس هویت ناپایدار: خودپنداره این افراد ممکن است به سرعت تغییر کند و اغلب نمی دانند که واقعاً چه کسی هستند یا چه چیزی می خواهند.
- تکانشگری: ممکن است رفتارهای پرخطر مانند خرج کردن بی رویه، رانندگی خطرناک، سوءمصرف مواد، روابط جنسی پرخطر، یا خودآسیب زنی انجام دهند.
- خودآسیب زنی یا رفتارهای خودکشی: رفتارهای خودآسیب رسانی مانند بریدن یا تهدید به خودکشی در این افراد شایع است، به ویژه در مواجهه با استرس.
- ناپایداری عاطفی: تغییرات سریع خلق و خو (مانند از شادی به غم یا خشم شدید) که اغلب چند ساعت تا چند روز طول می کشد.
- احساس پوچی: احساس مداوم خلاء یا بی معنایی که می تواند طاقت فرسا باشد.
- خشم شدید و نامتناسب: ممکن است خشم شدیدی را تجربه کنند که کنترل آن دشوار است، حتی به دلایل جزئی.
- پارانویا یا تجارب شبه روان پریشی در استرس بالا: ممکن است در موقعیت های استرس زا دچار افکار پارانوئیدی یا احساس جدایی از واقعیت شوند.
مثال: فردی که در یک روز احساس شدید عشق و نفرت نسبت به شریک زندگی اش دارد.
اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder)
اختلال شخصیت نمایشی یکی از اختلالات شخصیتی گروه B است که با الگوی مداوم رفتارهای نمایشی، نیاز شدید به جلب توجه، و ابراز احساسات اغراق آمیز مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً به دنبال تأیید دیگران هستند و از بی توجهی به شدت ناراحت می شوند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت نمایشی
- نیاز مداوم به جلب توجه: این افراد تمایل دارند در مرکز توجه باشند و اگر این موقعیت را از دست بدهند، احساس ناراحتی می کنند.
- رفتارهای اغراق آمیز و نمایشی: ممکن است احساسات خود را به شکلی بیش از حد دراماتیک ابراز کنند، حتی اگر شرایط آن را ایجاب نکند.
- ظاهر و رفتار اغواگرانه: اغلب برای جلب توجه از ظاهر یا رفتار جنسی اغراق شده استفاده می کنند.
- بی ثباتی در ابراز احساسات: احساسات آن ها ممکن است سطحی و به سرعت تغییر کند.
- تأثیرپذیری زیاد از دیگران: به راحتی تحت تأثیر نظرات یا پیشنهادات دیگران قرار می گیرند.
- درک روابط نزدیک به شکل بیش از حد صمیمی: روابط خود را صمیمی تر از آنچه در واقعیت هستند، تصور می کنند.
- تلاش برای جلب تأیید از طریق رفتارهای افراطی: ممکن است داستان پردازی کنند یا در موقعیت های مختلف رفتارهایی انجام دهند که توجه دیگران را به خود جلب کند.
اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder)
اختلال شخصیت خودشیفته یکی از اختلالات شخصیتی گروه B است که با الگوی مداوم خودبزرگ بینی، نیاز شدید به تحسین و توجه دیگران، و کمبود همدلی مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً خود را خاص و برتر از دیگران می دانند و انتظار دارند که دیگران این دیدگاه را تأیید کنند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت خودشیفته
- خودبزرگ بینی: این افراد معمولاً توانایی ها، موفقیت ها یا جایگاه خود را اغراق آمیز توصیف می کنند و انتظار دارند که دیگران آن ها را به عنوان افراد استثنایی بشناسند.
- حس استحقاق: انتظار دارند دیگران به طور خودکار خواسته ها و نیازهای آن ها را برآورده کنند، بدون توجه به منطقی بودن آن ها.
- نیاز به تحسین مداوم: تمایل دارند در مرکز توجه باشند و اگر مورد تحسین قرار نگیرند، احساس ناراحتی می کنند.
- کمبود همدلی: به سختی می توانند احساسات یا نیازهای دیگران را درک کنند یا به آن ها اهمیت دهند.
- حس برتری جویی: ممکن است دیگران را بی ارزش یا کم اهمیت تلقی کنند و خود را در موقعیتی بالاتر از دیگران ببینند.
- حسادت: ممکن است به موفقیت های دیگران حسادت کنند یا باور داشته باشند که دیگران به آن ها حسادت می کنند.
- روابط میان فردی سطحی: روابط آن ها معمولاً برای تقویت خودبزرگ بینی شان شکل می گیرد و در صورت عدم تأمین این نیاز، به سرعت خاتمه می یابد.
خوشه C (اختلالات اضطرابی یا ترسو)
اختلالات شخصیتی گروه C که به عنوان اختلالات اضطرابی یا ترسو نیز شناخته می شوند، شامل الگوی رفتاری مداوم از اضطراب، ترس و اجتناب از موقعیت های اجتماعی یا تعهدات است. این گروه شامل سه اختلال اصلی است:
اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder)
اختلال شخصیت اجتنابی یکی از اختلالات شخصیتی گروه C است که با الگوی مداوم اجتناب از موقعیت های اجتماعی و روابط میان فردی به دلیل ترس از انتقاد، طرد یا شرمساری مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً به شدت احساس بی کفایتی می کنند و از تعاملات اجتماعی دوری می کنند، هرچند که اغلب آرزوی ارتباط نزدیک با دیگران را دارند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت اجتنابی
- ترس از انتقاد یا طرد شدن: افراد مبتلا به این اختلال معمولاً از موقعیت هایی که ممکن است در آن ها مورد انتقاد یا تمسخر قرار گیرند، اجتناب می کنند.
- احساس بی کفایتی: این افراد خود را کم ارزش و پایین تر از دیگران می بینند و اغلب از توانایی های خود اطمینان ندارند.
- اجتناب از روابط اجتماعی: از برقراری روابط نزدیک خودداری می کنند مگر این که مطمئن شوند که مورد پذیرش کامل قرار خواهند گرفت.
- حساسیت شدید به انتقاد: واکنش های شدیدی به انتقاد دارند و ممکن است مدت طولانی به دلیل یک نظر منفی ناراحت شوند.
- ترجیح به تنهایی: به دلیل ترس از طرد شدن، اغلب انزوا و تنهایی را ترجیح می دهند.
- خودداری از فعالیت های جدید: از فعالیت ها یا وظایف جدید به دلیل نگرانی از خجالت کشیدن یا شکست خوردن دوری می کنند.
اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder)
اختلال شخصیت وابسته یکی از اختلالات شخصیتی گروه C است که با نیاز مداوم به مراقبت و حمایت دیگران، رفتارهای وابسته و ترس شدید از جدایی مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب در تصمیم گیری های روزمره به دیگران وابسته هستند و در روابط میان فردی خود احساس نیاز شدیدی به تأیید و کمک دارند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت وابسته
ناتوانی در تصمیم گیری مستقل: این افراد اغلب برای تصمیم گیری های کوچک یا بزرگ به تأیید یا راهنمایی دیگران نیاز دارند.
ترس از طرد شدن یا جدایی: آن ها به شدت از ترک شدن یا از دست دادن حمایت دیگران می ترسند.
دشواری در مخالفت با دیگران: به دلیل ترس از از دست دادن حمایت، به ندرت با دیگران مخالفت می کنند، حتی اگر با نظر یا رفتار آن ها موافق نباشند.
نیاز به مراقبت مداوم: تمایل دارند که دیگران مسئولیت های آن ها را بر عهده بگیرند و در امور زندگی به شدت به آن ها وابسته هستند.
احساس ناتوانی: خود را بی کفایت یا ناتوان می دانند و اعتماد به توانایی های خود ندارند.
تمایل به روابط وابسته: در صورت پایان یافتن یک رابطه، به سرعت به دنبال رابطه دیگری می گردند که در آن احساس امنیت کنند.
تحمل سوءاستفاده: ممکن است رفتارهای بد یا سوءاستفاده را تحمل کنند تا حمایت یا محبت دیگران را از دست ندهند.
اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Personality Disorder)
اختلال شخصیت وسواسی-جبری OCPD یکی از اختلالات شخصیتی گروه C است که با الگوی مداوم کمال گرایی، نظم دهی افراطی، سخت گیری در امور، و انعطاف ناپذیری مشخص می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً به شدت به قوانین، جزئیات و کنترل امور پایبند هستند و ممکن است به دلیل تمرکز بیش از حد بر کمال گرایی، در انجام کارها دچار مشکل شوند.
ویژگی های اصلی اختلال شخصیت وسواسی-جبری
کمال گرایی افراطی: این افراد تمایل دارند کارها را بدون نقص انجام دهند و اغلب به دلیل این کمال گرایی، نمی توانند وظایف خود را به پایان برسانند.
تمرکز زیاد بر جزئیات: آن ها زمان زیادی را صرف برنامه ریزی، سازمان دهی و نظم دهی می کنند و ممکن است از هدف اصلی دور شوند.
انعطاف ناپذیری: به سختی می توانند دیدگاه های دیگران را بپذیرند یا با تغییرات سازگار شوند.
اشتغال ذهنی با قوانین و نظم: معمولاً به شدت بر رعایت قوانین، مقررات و نظم در همه جوانب زندگی تأکید می کنند.
فدا کردن تفریح و روابط به خاطر کار: ممکن است به دلیل اشتغال به کار یا وظایف، از تفریحات، روابط شخصی و اجتماعی خود چشم پوشی کنند.
عدم تفویض اختیار: به دیگران اعتماد ندارند که وظایف را به خوبی انجام دهند و تمایل دارند همه کارها را خودشان انجام دهند.
خساست و سخت گیری مالی: معمولاً نگرانی های غیرمنطقی در مورد مسائل مالی دارند و به شدت صرفه جو هستند.
سخت گیری در قضاوت: ممکن است نسبت به خود و دیگران بسیار انتقادی باشند.
علل و عوامل مؤثر بر اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی معمولاً به دلایل مختلفی ایجاد می شوند، از جمله:
- ژنتیک: برخی افراد ممکن است به دلیل وراثت بیشتر در معرض خطر باشند.
- محیط: تجربه های کودکی، روابط خانوادگی و اجتماعی می توانند نقش مهمی ایفا کنند.
- عوامل روان شناختی: مشکلاتی مانند آسیب های روانی و عاطفی.
روش های درمانی اختلالات شخصیتی
درمان اختلالات شخصیتی به نوع و شدت اختلال بستگی دارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:
۱. روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT)
- به افراد کمک می کند الگوهای فکری ناکارآمد را شناسایی و اصلاح کنند.
- مهارت های مقابله ای سالم را آموزش می دهد.
- بر حل مسئله و تغییر رفتارهای مشکل ساز تمرکز دارد.
۲. روان درمانی دیالکتیکی (DBT)
- به ویژه برای اختلال شخصیت مرزی مؤثر است.
- تنظیم هیجانی و تحمل پریشانی را آموزش می دهد.
- مهارت های ارتباطی و ذهن آگاهی را تقویت می کند.
۳. روان درمانی بین فردی
- بر بهبود روابط و تعاملات اجتماعی تمرکز دارد.
- الگوهای ارتباطی ناسالم را اصلاح می کند.
- مهارت های اجتماعی را تقویت می کند.
4. درمان های دارویی اختلالات شخصیتی
- داروهای ضد افسردگی برای کنترل علائم افسردگی و اضطراب
- داروهای ضد سایکوز در موارد خاص
- تثبیت کننده های خلق برای کنترل نوسانات خلقی
5. رویکردهای ترکیبی برای درمان اختلالات شخصیتی
- معمولاً ترکیبی از روان درمانی و دارودرمانی توصیه می شود.
- درمان گروهی می تواند مکمل درمان های فردی باشد.
- حمایت خانواده و آموزش اعضای خانواده نیز اهمیت دارد.
نکات مهم درمان اختلالات شخصیتی
- درمان معمولاً طولانی مدت است و نیاز به صبر و پیگیری دارد.
- هر فرد به درمان متفاوتی پاسخ می دهد.
- همکاری نزدیک با تیم درمان ضروری است.
- پیشگیری از عود و مراقبت های مداوم اهمیت دارد.
سخن پایانی
اختلالات شخصیتی می توانند چالش های زیادی برای فرد و اطرافیان او ایجاد کنند، اما با تشخیص و درمان مناسب، مدیریت این اختلالات ممکن است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائم مشابهی دارید، مشورت با بهترین روان درمانگر مشهد ضروری است.
برای رزرو نوبت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر، همین حالا با ما تماس بگیرید. کمک به شما اولویت ماست!
