بعضی‌ها فقط در مهمانی می‌نوشند. برخی دیگر برای فرار از دردها. اما برای بعضی، نوشیدن الکل تبدیل به وابستگی مزمن می‌شود؛ چیزی بیشتر از یک عادت… چیزی شبیه به یک بیماری. آیا اعتیاد به الکل صرفاً نتیجه انتخاب‌های غلط است یا پای ژنتیک و ساختار مغز در میان است؟
در این مقاله، به سراغ جدیدترین تحقیقات روانشناسی و ژنتیکی می‌رویم تا ببینیم آیا اعتیاد به الکل ارثی‌ست؟ و چطور می‌توان با آگاهی، از این دام خطرناک پیشگیری یا رهایی یافت.
اعتیاد به الکل یا الکلیسم (Alcohol Use Disorder) یک اختلال روانی و رفتاری مزمن است که با مصرف مکرر، اجتناب‌ناپذیر و وسواس‌گونه الکل همراه است. این اختلال می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد: از روابط شخصی و خانوادگی گرفته تا سلامت جسمی، روانی و شغلی.
علائم رایج آن عبارت‌اند از:
ناتوانی در کنترل میزان نوشیدن
وسوسه شدید برای مصرف
تحمل بالا نسبت به اثرات الکل
بروز علائم ترک هنگام قطع مصرف
اما سؤال اصلی اینجاست: چرا بعضی‌ها بیشتر مستعد اعتیاد هستند؟
ژنتیک چه نقشی در اعتیاد به الکل دارد؟
تحقیقات زیادی در دهه اخیر نشان داده‌اند که ژنتیک در حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد در احتمال ابتلا به اعتیاد نقش دارد. یعنی اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک فرد دچار اعتیاد به الکل باشد، ریسک ژنتیکی بالاتری برای نسل بعدی وجود دارد.
مطالعات دوقلوها نیز این نظریه را تقویت کرده‌اند. در تحقیقاتی که روی دوقلوهای یکسان (با DNA کاملاً مشابه) انجام شد، دیده شد که اگر یکی دچار الکلیسم باشد، احتمال بروز اعتیاد در دیگری نیز بیشتر است.
پژوهشگران چندین ژن را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند در احساس لذت، تحمل نسبت به الکل و پاسخ مغز به مواد مخدر و الکل نقش داشته باشند. از جمله:
ADH1B و ALDH2
این ژن‌ها مسئول تجزیه الکل در کبد هستند. برخی افراد با جهش در این ژن‌ها، تجربه‌ی ناخوشایندی از مصرف دارند و در نتیجه کمتر به آن وابسته می‌شوند. در حالی که برخی دیگر با متابولیسم سریع‌تر، الکل را بهتر تحمل می‌کنند و بیشتر می‌نوشند.
DRD2
این ژن در سیستم دوپامین مغز نقش دارد و بر تجربه لذت تأثیر می‌گذارد. افرادی با نوع خاصی از این ژن ممکن است بیشتر در معرض لذت‌جویی‌های افراطی مانند الکل یا قمار باشند.
اگرچه ژن‌ها نقش مهمی دارند، اما تنها فاکتور نیستند. روانشناسان تأکید می‌کنند که محیط، تربیت، تجربه‌های کودکی و استرس‌های زندگی در بروز یا عدم بروز وابستگی بسیار تأثیرگذارند.
کسی که ژن‌های مستعد اعتیاد دارد، اما در محیطی حمایتی و آگاهانه رشد می‌کند، ممکن است هرگز به اعتیاد دچار نشود. در مقابل، فردی با زمینه ژنتیکی کم، اما درگیر در محیطی پر استرس یا خانوادگی پرتنش، می‌تواند دچار وابستگی شدید شود.
تحقیقات جدید نشان می‌دهند که اعتیاد به الکل معمولاً با سایر اختلالات روانی همراه است، مانند:
اضطراب و اختلالات اضطرابی
افسردگی
PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه
اختلال شخصیت مرزی
این هم‌پوشانی باعث می‌شود درمان اعتیاد، پیچیده‌تر شود و نیاز به رویکردی چندبعدی داشته باشد.
آیا خانواده می‌توانند اعتیاد را مهار کنند؟
پاسخ، بله است. اما نیاز به آگاهی، درک بدون قضاوت، و دریافت کمک حرفه‌ای دارد.
خانواده‌ها باید نشانه‌های اولیه وابستگی را بشناسند
از روش‌های گفت‌وگوی سازنده با فرد استفاده کنند
به جای اجبار و تنبیه، از رویکردهای حمایتی و مشاوره‌ای بهره بگیرند
در مرکز مشاوره روانشناسی مهرآفرین، ما اعتیاد را نه به عنوان یک ضعف اخلاقی، بلکه به عنوان یک اختلال پیچیده زیستی-روانی-اجتماعی در نظر میگیریم.
چرا مهرآفرین انتخاب درستی‌ست؟
روانشناسان متخصص در درمان اختلالات اعتیاد
برنامه‌های درمانی فردی و خانوادگی
رویکردهای درمانی نوین مانند CBT، DBT و درمان‌های مبتنی بر پذیرش
جلسات حضوری و مشاوره آنلاین برای دسترسی راحت‌تر
اگر شما یا یکی از عزیزان‌تان با چالش الکل دست‌و‌پنجه نرم می‌کنید، دریافت کمک اولین قدم شجاعانه به سوی بهبود است.
درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT)
کمک به شناسایی افکار و باورهای نادرست درباره مصرف الکل و جایگزینی آن‌ها
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
برای پذیرش احساسات دشوار بدون فرار به مصرف
درمان‌های دارویی
برخی داروها مانند نالترکسون یا آکامپروسات می‌توانند وسوسه مصرف را کاهش دهند
گروه‌درمانی و گروه‌های ۱۲ قدمی
ایجاد حس همدلی و حمایت اجتماعی
درمان خانواده‌محور
آموزش خانواده برای کمک به فرد و جلوگیری از بازگشت
آیا می‌توان از اعتیاد پیشگیری کرد؟
قطعاً. هرچند ژنتیک در این مسیر تأثیر دارد، اما با آموزش، خودآگاهی و کمک حرفه‌ای می‌توان از تبدیل یک عادت گاه‌به‌گاه به وابستگی خطرناک جلوگیری کرد.
ژنتیک می‌تواند بستر را آماده کند، اما این ما هستیم که مسیر را می‌سازیم. آگاهی، محیط سالم، تربیت روانی و حمایت اجتماعی، عوامل کلیدی در پیشگیری و درمان اعتیاد هستند.
اگر در خانواده‌تان سابقه‌ای از الکلیسم وجود دارد، نگران نباشید؛ شما محکوم به تکرار نیستید. و اگر دچار وابستگی شده‌اید، به یاد داشته باشید: درمان ممکن است، به شرط خواستن و کمک گرفتن.
