طرحواره درمانی نوعی درمان است که طرحواره ها را مورد هدف قرار می دهد. هدف از طرحواره درمانی توصیف و تغییر افکار ناسازگار و منفی است که در حوزه درمان های متوسط تا بلند مدت قرار می گیرد و اثر بخشی نسبتا خوبی هم دارد. این طرحواره ها معمولا در کودکانی که کمبود محبت داشته اند و یا بیش از حد توجه دیده اند، رخ می دهد. این طرحواره ها در بزرگسالی به صورت رفتارهایی مانند تفکر رهاشدگی یا ایثار و از خودگذشتگی نمود پیدا کند. برای طرحواره درمانی به بهترین روانشناس مشهد مراجعه کنید.
طرحواره یا «اسکیمای شناختی» به مجموعه ای از باورها و الگوهای ذهنی اطلاق می شود که افراد در طول زندگی خود، معمولاً در کودکی، بر اساس تجربیات خود شکل می دهند. این الگوها به نحوه ای که افراد اطلاعات را پردازش، تفسیر و رفتار خود را سازمان دهی می کنند، کمک می کنند. طرحواره ها می توانند مثبت یا منفی باشند و بر نحوه تعامل فرد با دیگران، تصمیم گیری ها و تجربیات عاطفی تأثیرگذار باشند.
طرحواره ها اغلب از تجربیات اولیه و مهم زندگی، به ویژه در کودکی، ریشه می گیرند و در صورت منفی بودن، می توانند باعث ایجاد الگوهای ناسازگار در تفکر و رفتار فرد شوند. این الگوها به تدریج در ذهن فرد تثبیت می شوند و به عنوان یک لنز برای تفسیر جهان و روابط بین فردی عمل می کنند.
در روان شناسی طرحواره درمانی، این طرحواره های ناسازگار شناسایی شده و درمانگران سعی می کنند با کمک به مراجعان برای تغییر این الگوهای ذهنی منفی، بهبود روانی و رفتاری را برای آن ها ایجاد کنند.
در طرحواره درمانی تمرکز بر پردازش کردن تجربیات و خاطرات بد دوران کودکی است و از تکنیک های تجربی روان درمانی برای تغییر این احساسات منفی استفاده می شود. طرحواره درمانی درواقع با هدف کمک به خودشناسی، درک کردن بهتر علت های زمینه ای و روش تغییر رفتار و افکار است تا فرد بتواند بهتر با چالش ها به طور سالم کنار بیاید. با ما همراه باشید تا بیشتر با این روش درمانی آشنا شوید.
طرحواره ها الگوهای فکری و احساسی هستند که از دوران کودکی شکل می گیرند و بر رفتار و احساسات ما در بزرگسالی تأثیر می گذارند. طرحواره ها می توانند باعث شوند که ما دنیا و دیگران را به شکل خاصی ببینیم. برخی از این طرحواره ها می توانند مفید باشند، اما برخی دیگر ناسازگار و مشکل زا هستند. در ادامه چند نوع از طرحواره های رایج را به زبانی ساده توضیح می دهیم:
این طرحواره معمولاً در افرادی شکل می گیرد که در دوران کودکی تجربه ای از جدایی، طلاق والدین، یا از دست دادن فردی مهم داشته اند. این افراد معمولاً نگران این هستند که افراد نزدیک به آنها (مانند شریک زندگی، دوستان یا خانواده) آنها را ترک کنند. آنها ممکن است رفتارهایی نشان دهند که از دست دادن رابطه را تسریع کند، مثلاً بیش از حد به فرد مقابل وابسته شوند یا از روی ترس مداوم از جدایی به دیگران اجازه دهند رفتارهای نامناسبی با آنها داشته باشند. این طرحواره باعث اضطراب دائمی و ناتوانی در احساس امنیت در روابط می شود.
این طرحواره زمانی شکل می گیرد که فرد در گذشته بارها تجربه خیانت، سوءاستفاده یا تحقیر از طرف دیگران را داشته باشد. افراد با این طرحواره معمولاً به دیگران مشکوک هستند و فکر می کنند که همیشه در معرض آسیب دیدن یا فریب خوردن قرار دارند. آنها ممکن است در روابطشان به شدت محتاط باشند یا حتی تلاش کنند دیگران را کنترل کنند تا از صدمه دیدن جلوگیری کنند. این احساس بی اعتمادی می تواند مانع ایجاد روابط نزدیک و صمیمی شود و فرد را در حالت اضطراب دائمی نگه دارد.
این طرحواره معمولاً در افرادی شکل می گیرد که در دوران کودکی یا نوجوانی مکرراً به آنها گفته شده است که به اندازه کافی خوب نیستند یا نمی توانند موفق شوند. افراد با این طرحواره معمولاً از مواجهه با چالش های جدید خودداری می کنند، زیرا از شکست خوردن می ترسند. آنها ممکن است توانایی های خود را دست کم بگیرند و همیشه فکر کنند که در مقایسه با دیگران ضعیف تر یا بی کفایت تر هستند. این احساس شکست باعث می شود که این افراد فرصت های جدید را از دست بدهند و همیشه احساس نارضایتی از خود داشته باشند.
این طرحواره معمولاً در افرادی ایجاد می شود که در کودکی یاد گرفته اند که خواسته های دیگران را به خواسته های خود ترجیح دهند. این افراد ممکن است در خانواده یا محیط هایی بزرگ شده باشند که نیازهای آنها نادیده گرفته شده یا همیشه از آنها انتظار می رفته که به دیگران کمک کنند. افراد با این طرحواره ممکن است در بزرگسالی همواره به دیگران کمک کنند و نیازهای خود را نادیده بگیرند، حتی اگر این فداکاری به ضرر خودشان باشد. در طولانی مدت، این افراد ممکن است دچار خستگی و فرسودگی شوند و احساس کنند که دیگران آنها را درک نمی کنند یا قدرشان را نمی دانند.
این طرحواره زمانی شکل می گیرد که فرد از کودکی احساس کند که به نوعی نقص دارد یا کمتر از دیگران است. افراد با این طرحواره معمولاً فکر می کنند که اگر دیگران به درونشان پی ببرند، آنها را طرد می کنند یا تحقیر خواهند کرد. این افراد ممکن است همیشه تلاش کنند نقص های خود را پنهان کنند یا از دیگران دوری کنند تا از طرد شدن جلوگیری کنند. این طرحواره می تواند باعث شود فرد دچار احساساتی همچون افسردگی، اضطراب و احساس بی ارزشی شود.
هر یک از این طرحواره ها می توانند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی افراد داشته باشند، اما با کمک روش هایی مانند طرحواره درمانی، می توان این الگوهای ناسازگار را شناسایی و تغییر داد.
طرحواره درمانگران ممکن است در طول درمان از چند تکنیک استفاده کنند. هر تکنیک روی برخی افراد و برخی طرحواره کارآمد است؛ پس اگر از تکنیکی جواب نگرفتید حتما آن را با روانشناس خود، درمیان بگذارید. دو عنصر پراهمیت در بسیاری از تکنیک های طرحواره درمانی وجود دارد که هر دوی این عناصر فقط در صورتیکه با درمانگرتان حس امنیت و آرامش داشته باشید، کارآمد هستند. این عناصر عبارتند از:
اولین و مهم ترین قدم در طرحواره درمانی، شناسایی طرحواره های ناسازگار است. این مرحله شامل گفتگو با درمانگر و بررسی تجربیات دوران کودکی و نوجوانی فرد است. در این مرحله فرد با کمک درمانگر به الگوهای ذهنی که به رفتارهای منفی او منجر می شوند، پی می برد. معمولاً از پرسشنامه ها و مصاحبه های روان شناختی برای شناسایی طرحواره ها استفاده می شود.
این روش ها به فرد کمک می کنند تا افکار و باورهای ناسازگار خود را به چالش بکشد و آن ها را با افکار و باورهای مثبت تری جایگزین کند. برای مثال، فرد می آموزد که در موقعیت های مختلف با افکار منفی خود مواجه شود و سعی کند به شیوه ای واقع بینانه تر به آنها نگاه کند. تکنیک های شناختی به فرد کمک می کنند تا از یک دیدگاه منطقی به مسائل نگاه کند و افکار ناسالم خود را تغییر دهد.
این روش ها به فرد کمک می کنند تا با احساسات و هیجانات سرکوب شده یا حل نشده ای که از دوران کودکی باقی مانده اند، مواجه شود. یکی از روش های رایج در این زمینه، استفاده از تصویرسازی ذهنی است که در آن فرد به دوران کودکی بازمی گردد و تجربیات آسیب زننده خود را دوباره مرور می کند. این کار باعث می شود فرد بتواند احساسات منفی گذشته را پردازش کند و به تدریج از تأثیر آنها رها شود.
طرحواره ها اغلب در روابط بین فردی و تعاملات روزمره خود را نشان می دهند. در طرحواره درمانی، فرد با کمک درمانگر به بررسی روابطش با دیگران می پردازد و به الگوهای ناسازگار موجود در این روابط پی می برد. سپس تلاش می کند تا این الگوها را تغییر دهد و روابط سالم تر و مثبت تری برقرار کند.
در این روش، فرد به تدریج یاد می گیرد که رفتارهای جدیدی را جایگزین رفتارهای ناسازگار قدیمی کند. به عنوان مثال، فردی که همیشه از روی ترس از شکست از موقعیت های چالشی دوری می کرده است، تشویق می شود تا به آرامی در فعالیت های جدید شرکت کند و به موفقیت های کوچک دست پیدا کند. این روش به فرد کمک می کند که به تدریج احساس خودباوری و اعتماد به نفس خود را بازسازی کند.
یکی از مهم ترین بخش های طرحواره درمانی، ایجاد یک رابطه امن و حمایتی بین درمانگر و مراجع است. درمانگر به عنوان یک «والد سالم» در این فرایند عمل می کند و فضایی ایجاد می کند که مراجع بتواند در آن احساس امنیت کند و به بازسازی طرحواره های خود بپردازد. این رابطه به مراجع کمک می کند تا الگوهای جدید و سالمی از روابط را تجربه کرده و به کار بگیرد.
یکی دیگر از روش های طرحواره درمانی، آموزش به فرد درباره طرحواره ها و تأثیرات آنهاست. این آموزش به فرد کمک می کند که خودآگاهی بیشتری نسبت به الگوهای ذهنی و رفتاری اش پیدا کند و بتواند در موقعیت های مختلف آنها را شناسایی کند. این آگاهی به فرد کمک می کند تا به تدریج تغییرات مثبتی در افکار و رفتارهای خود ایجاد کند.
در این روش ها، فرد با کمک درمانگر به شناسایی نیازهای برآورده نشده دوران کودکی خود می پردازد و تلاش می کند که به جای سرکوب یا نادیده گرفتن این نیازها، آن ها را به شکلی سالم برطرف کند. تمرکز بر کودک درون به فرد کمک می کند که تجربیات گذشته را با نگاه جدیدی مرور کند و احساسات سرکوب شده را بپذیرد. کودکی مهمترین بخش زندگی هر فرد است؛ پس اگر کودک شما با مشکلاتی مواجه است به بهترین روانشناس کودک در مشهد مراجعه کنید.
در این روش، فرد خاطرات منفی و آسیب زننده خود را با کمک درمانگر مرور کرده و از طریق تکنیک هایی مانند بازسازی روایتی، به تغییر تأثیرات منفی آن ها بر ذهن خود می پردازد. این کار به فرد کمک می کند تا از تأثیرات منفی تجربیات گذشته رها شود و احساسات و باورهای جدیدی را جایگزین آن ها کند.
فرد در طول طرحواره درمانی یاد می گیرد که به آرامی تغییرات مثبتی را در زندگی روزمره خود اعمال کند. این تغییرات می توانند شامل بهبود روابط، مدیریت بهتر هیجانات، افزایش اعتماد به نفس و بهبود توانایی های حل مسئله باشند. این تغییرات به فرد کمک می کنند که به تدریج از تأثیرات طرحواره های ناسازگار خود رها شود و زندگی سالم تری را تجربه کند.
طرحواره درمانی با ترکیبی از این روش ها، به فرد کمک می کند تا الگوهای منفی ذهنی و رفتاری خود را بشناسد، با آن ها مواجه شود و به تدریج آن ها را تغییر دهد. این فرایند به فرد کمک می کند که به زندگی سالم تر و مثبت تری دست پیدا کند.
طرحواره درمانی برای تمام افرادی که دارای مشکلات زیر هستند، مناسب می باشند:
طرحواره درمانی می تواند برای همه این افراد موثر واقع شود.
در پاسخ به این سوال که جلسات طرحواره درمانی چقدر طول می کشد؟ باید بگوییم، به این دلیل که افراد می بایست در طول این دوره باورها و رفتارهای خود را اصلاح کنند، معمولا این جلسات بسیار طولانی هستند. طور کلی می توانیم بگوییم پروسه طرحواره درمانی معمولا بین یک تا سه سال زمان می برد و افراد باید در طول این دوره صبور باشند و برای درمان عجله نکنند.
جمع بندی
طرحواره درمانی درواقع، یک روش درمانی برای کشف و درک طرحواره های ناسازگار اولیه و کمک به اصلاح آن ها است. این مقاله سعی کردیم به طور کامل درباره طرحواره درمانی، حوزه ها، سبک های مقابله ای و تکنیک های آن صحبت کنیم. اگر درگیر هرکدام از مشکلات گفته شده در مقاله هستید؛ حتما به یک روانشناس زبده مراجعه کنید تا با پیش گرفتن این روش درمانی، سلامت روحی را به شما برگرداند.
